Referat lek. med. Urszuli Hoppe został wygłoszony na Konferencji Naukowej Polskiego Towarzystwa Rehabilitacji "Postawa ciała człowieka i metody jej oceny" w Boguchwale w 1991 r., a następnie opublikowany przez AWF w Katowicach w materiałach pokonferencyjnych.
Hoppe U.: Wdrażanie mięśni kończyn dolnych do symetrycznej pracy we właściwych osiach. w: Postawa ciała człowieka i metody jej oceny, Red. J. Ślężyński, AWF Katowice 1992r.,ss. 135-140.
Komitet Wydawniczy:
prof. dr hab. Bogusław Chmielowski, dr Piotr Gałecki, dr Grzegorz Grzędziel, prof. dr hab. Janusz Nowotny, prof. dr hab. Joachim Raczek (przewodniczący), prof. dr hab. Jan Ślężyński.
W kosztach druku partycypował Oddział Polskiego Towarzystwa naukowego Kultury Fizycznej w Katowicach.
Plik do pobrania w formacie .pdf 
Urszula Hoppe
Poradnia Specjalistyczna dla Dzieci Warszawa – Śródmieście
WDRAŻANIE MIĘŚNI KOŃCZYN DOLNYCH DO SYMETRYCZNEJ PRACY WE WŁAŚCIWYCH OSIACH
Jako specjalista leczniczego usprawniania dzieci spotykam się przeważnie z wadami postawy, bocznymi skrzywieniami kręgosłupa, koślawymi kolanami i stopami płasko – koślawymi. Zapisanie wkładek bez przygotowania kończyn dolnych opowiednimi ćwiczeniami nie rozwiązuje problemu. Często pacjent nadal wadliwie obciąża kończyny dolne, powodując bóle stóp. Dlatego konieczne są ćwiczenia korygujące stopy płasko – koślawe i kolana koślawe.
Ryc. 1. W stopie prawidłowej (a) przedłużona oś łydki odpowiada pionowej osi pięty w stopie płasko – koślawej (b) okolica kostki przyśrodkowej jest wybrzuszona, a oś łydki w obrębie pięty przemieszcza się na zewnątrz tworząc kąt rozwarty; odbitka stopy płasko – koślawej (c); stopa płasko – koślawa od strony przyśrodkowej (d) 
Ryc. 2. Kolana koślawe tworzą kąt rozwarty na zewnątrz; podudzie ustawione prawidłowo oznaczono linią przerywaną.
Po zbadaniu pacjenta proponuje się rodzicom indywidualne wyuczenie ćwiczeń potrzebnych dziecku. Ćwiczenia obejmują nie tylko stopy, ale całe kończyny dolne, które mają poruszać się równolegle i symetrycznie w stosunku do kierunku chodu. Jest to chód najbardziej ekonomiczny. Nie wystarczy jednak ustawiać stopy symetrycznie i równolegle dok ierunku poruszania się, trzeba jeszcze, aby całe kończyny dolne pracowały we właściwej osi, która biegnie od stawu biodrowego, poprzez kolano, kończąc się na drugim palcu stopy.Aby osiągnąć takie ustawienia kończyn, stosuję ćwiczenia z drewnianymi przyborami. 
Ryc. 3. Przybory do ćwiczeń wykonywanych w pozycji poziomej. Ich wielkość i kształt są zależne od długości i proporcji ciała pacjenta: a) pojedynczy kątownik, określany potocznie jako „L”, którego długie ramię wytycza oś pośrodkową ciała, a kończąc się w połowie mostka umożliwa pacjentowi podniesienie głowy i skontrolowanie czy stopy są ustawione prawidłowo (pionowo wzdłuż ramienia „L”), b) mały pojedynczy katownik „L” z trzema pionami ustawionymi w ten sposób, aby pacjent patrząc mógł utworzyć w powietrzu jedną linię, c) podwójny kątownik „Z”, którego szersze ramię poziome trzymają stopy (w maksymalnej supinacji), pionowe – kolana, a mniejsze poziome (podczas poprawnego wykonywania ćwiczenia) przemieszcza się wzdłuż osi pośrodkowej ciała, d) ramka. Jej wielkość i formę wyznaczają ugięte ramiona w stawach łokciowych pod kątem 900 w stosunku do ułożonej na głowie listwy trzymanej rękami. Przedłużenie ramion podwójnych służy do przeprowadzenia listwy dotykającej głowy. Wysokość ramion podwójnych ramki powinna dochodzić do małżowin usznych. Ramki te są jednakowej wielkości i ustawiają głowę w osi pośrodkowej ciała, a jednocześnie kończyny górne w pozycji symetrycznej, e) perspektywiczny obraz ramki. W proces leczniczego usprawniania kończyn pacjentów wciągam rodziców, którzy nie tylko wykonują potrzebne do ćwiczeń przybory, ale przede wszystkim uczą się prawidłowego ich stosowania. Instruktaż ogranicza się zwykle do 2 -3 ćwiczeń. Kontrola ich wykonywania odbywa się po tygodniu lub dwóch, po czym zależnie od umiejętności rodziców i dziecka powtarza się zadane ćwiczenia, względnie uzupełnia nowymi. W tym okresie częste wizyty u lekarza są konieczne, gdyż należy wypracować ruchy czyste pod względem osi i symetrii. Decyduje jakość ruchów, a nie ich ilość. Krótkotrwała koncentracja dziecka wymaga, aby ćwiczenia były krótkie (5-10 min.) powtarzane kilkakrotnie w ciągu dnia.Na początku pacjent wykonuje ćwiczenia wyłącznie w poprawnej pozycji leżąc tyłem, kończyny górne ugięte w stawach łokciowych pod kątem 900, trzymają laseczkę dotykającą głowy. Przestrzeń pomiędzy tą laską, głową, barkiem i przedramieniem ustala odpowiednio wykonana „ramka”. Teraz za pomocą wędki lub długiego ramienia kątownika pacjent układa się w ten sposób, aby przedłużona oś twarzy przechodziła przez mostek, złączone kolana i stopy. Krótsze i szersze ramię kątownika objęte podeszwami powinno ustawić się pionowo.
Ryc. 4. Symetryczne ułożenie w pozycji leżąc tyłem z ramkami i maksymalną supinacją stóp.
Po wykonaniu ćwiczenia pacjent stwierdza, że ma trudności położenia się prosto na podłodze. Trudno mu też wykonać kończynami dolnymi marsz ku tyłowi dotykając kolanami i stopami odpowiednich ramion dużego kątownika.
Ryc. 5. Marsz stopami ku tyłowi wzdłuż długiego ramienia kątownika (a), zaś instruujący przesuwa odpowiednio kątownik tak, aby ćwiczący mógł sam kontrolować ruch stóp i kolan (b).O ile duży kątownik w kształcie „L” przyucza cały narząd ruchu do pracy w osi, to podwójny kątownik w kształcie litery „Z” szynuje symetryczną pracę kończyn dolnych w zgięciu w stawach biodrowych, kolanowych i skokowych. Kolana utrzymują długie ramię „Z” podeszwy – krótsze ale szersze, a przeciwległe ramie krótsze zaopatrzone w piony kontroluje ewentualny skręt podudzi i stóp. Katownik „Z” przydatny jest bardzo w zginaniu grzbietowym i podeszwowym stóp w powietrzu. Jest to wdrożenie mięśni do późniejszego przekolebywania stóp w pozycji stojącej.
Ryc. 6. Stopy pod kątem 900 względem podudzi utrzymują (w supinacji) dłuższe i szersze ramię „Z” (a), ruch odbywa się w stawach biodrowych i kolanowych w kierunku głowy, piony przemieszczają się w linii pośrodkowej ciała;w drugiej fazie ud i kolan.
Ryc. 7. Ramiona „Z” – dłuższe pionowe i krótsze poziome kontrolują prawidłowść zginania grzbietowego (a) i zginania podeszwowego (b).
Mały pojedyczny kątownik „L” pozwala wypracować prawidłowe opuszczanie kończyn dolnych uniesionych pod kątem 900 względem tułowia do pozycji wyprostnej w stawach biodrowych. Dziecko obserwuje piony, które są tak umocowane, aby tworzyły jedną linię i opuszcza je utrzymując w prześwitach utworzonych przez wewnętrzne kontury ud, kolan podudzi i kostek.Pozycja leżąca uwarunkowana jest koniecznością jednopłaszczyznowego usytuowania tułowia względem kończyn dolnych. Natomiast wspomniany kątownik „L” umożliwia czystą osiową pracę nóg w płaszczyźnie prostopadłej do poziomu. W ten sposób zagwarantowana jest poprawność i kontrola ćwiczeń we wszystkich trzech płaszczyznach.Opanowanie ruchów w pozycji leżącej umożliwia przejście do ćwiczeń wykonywanych na stojąco:• stanie na dwóch nogach z supinacją pięty i odpowiednim centrowaniem rzepki,• stanie na jednej nodze z zachowaniem powyższych warunków,• chód na piętach wzdłuż listwy,• chód na wyprostowanych palcach zwiększających dźwignię odbicia stóp od podłoża,• stanie na jednej nodze z jednoczesnym przenoszeniem drugiej kończyny do tyłu i do przodu, po opanowaniu prawidłowego chodu daje to pacjentowi wrażenie uzyskania drugiej, której dotąd mniej używał,• przekolebywanie stóp ustawionych stale supinująco w obrębie pięt.
Ryc. 8. Ćwiczenia z małym katownikiem „L” należy wykonywać tylko w kierunku z góry do dołu. Linia przerywana obrazuje końcową fazę ćwiczenia. Przekreślona strzałka wskazuje, że nie wolno wyprostowanych kończyn dolnych unosić ku górze. Powrót do pozycji wyjściowej odbywa się następująco: osoba instruująca zamienia mały kątownik „L” na duży; wzdłuż jego długiego ramienia odbywa się marsz ku tyłowi (ryc. 5a i b), po czym pacjent chwyta podeszwami wysoko podany (w osi pośrodkowej ciała) mały kątownik „L”. Może w górze wykonać zgięcie grzbietowe (piony opadają), potem podeszwowe stóp (piony unoszą się w prześwicie wewnętrznych konturów kolan i podudzi), następnie wrócić do zgięcia grzbietowego i w tej pozycji ponownie opuścić prawidłowo kończyny dolne. 
Ryc. 9. Centrowanie się rzepki w zależnosci od koślawego ustawienia stopy (a), nadmiernej supinacji pięty z lekkim przywiedzeniem przodostopia i brakiem korekcji rzepki mięśniami pasa biodrowego (b), po korekcji ustawienia rzepki (mięśniami pasa biodrowego) stopa powraca do prawidłowej konfiguracji (c).
Precyzyjny równoległy chód z zachowaniem supinacji pięt i odpowiednim centrowaniem rzepek ułatwiają drewniane listwy, tak przybandażowane do przyśrodkowych brzegów stóp, aby jednoczesnie odwodziły paluchy koślawe. Jest to tzw. sucha zaprawa do jazdy na nartach.
Stopy koślawe należy najpierw ustawić supinująco. W tej pozycji paluch ustawia się w linii pięty. Dopiero teraz można ćwiczyć przeciwdziałając jego koślawości. Sprzyja temu laseczka nie pozwalająca na przywodzenie palucha. Ćwiczenia z kółkiem wymagają pełnej supinacji stóp, równoległego przesuwania ich względem siebie w powietrzu, odwodzą one czynnie paluchy. Tak przygotowane kończyny dolne będą w stanie sprostać prawidłowemu obciążeniu stóp w obuwiu z wkładkami supinującymi pięty i pelotami pod ich poprzeczne sklepienia. Ćwiczenia powyższe wyrównują dysharmonię mięśni kończyn dolnych, wymuszają czynną współpracę dziecka z osobą instruującą oraz umożliwiają samokontrolę i czynne podporządkowanie się odpowiednim osiom. Dziecko samo się poprawia i przekonuje do prawidłowych osi, nie ma więc konfliktu między ćwiczącym a terapeutą. Ćwiczenia wymagają tylko opisanych przyborów, czyli mogą być powszchnie dostępne.
Ryc. 10. Do przyśrodkowego brzegu stopy w supinacji pięty, której brzeg przyśrodkowy ustawia się w jednej linii z brzegiem przyśrodkowym palucha, przybandażowuje się długą listwę; a) widok kończyny dolnej z przodu, b) widok stopy z góry, c) odbitki obu stóp i listew. Pacjent powinien chodzić tak, aby listwy nie krzyżowały się. Zginanie w stawach skokowych jest zniesione. Ruch powinien się odbywac w stawach biodrowych i kolanowych.
Ryc. 11. Stopa płasko – koślawa widziana od krawędzi przyśrodkowej (a) i jej odbitka (b) oraz stan po korekcji (c i d); zaznaczony jest łuk podłużny stopy. W takim ustawieniu należy spowodować lekkie odwiedzenie palucha listwą i wzdłuż niej – po nieznacznym ustawieniu piętowym stopy – ćwiczyć zginanie grzbietowe i podeszwowe paluchowe. 
Ryc. 12. Ćwiczenia w pełnym zgięciu grzbietowym i maksymalnej supinacji stóp. Głaszcze się jakby przyśrodkowe brzegi podeszwy, wówczas w tylnej części kólka powinna się tworzyć wolna przestrzeń, w której mieści się paluch drugiej stopy. W ten sposób przedziewa się kółko z jednego palucha na drugi.
Po kontroli wkładek instruuje się pacjenta jak ma je używać. Po 7 – 14 dnich obserwuje się razem z pacjentem kontury zadeptanej powierzchni wkładek i porównuje ze śladem, jaki pozostawia stopa prawidłowo ustawiona.